کد مطلب:33973 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:23

گنجینه پرسمان » اعتقادات

هدف از آفرينش انسان و جهان چيست

در رابطه با هدف آفرينش ابتدا بايد ديد مقصود از هدف چيست؟

اشتباهي كه معمولا در اين رابطه رخ ميدهد قياس كردن افعال الهي با

كنشهاي انساني است. هدف در افعال بشري معمولا غايت فاعل است.

يعني، كنشگر بر اساس نقص و نيازي كه در خود مييابد فعاليتي را آغاز

ميكند و هدفش رفع آن نقص و تامين نياز خويش است. اما در مورد افعال

الهي، هدف به اين معنا معقول نيست. زيرا او كمال مطلق است و او را نقصي

نيست تا با انجام چيزي، آن نقص را برطرف سازد. آن گاه اين سوئالات رخ

مينمايد كه:

1- آيا افعال الهي ناهدفمند است؟ و اگر هدفدار ميباشد به چه

معناست؟

2- اگر خدا از خلقت جهان و انسان منظوري براي خود ندارد مقصود از:

((كنت كنزا مخفيا فاحببت ان اعرف فخلقت الخلق لكي اعرف)) و ((و ما خلقت

الجن والانس الا ليعبدون)) چيست؟ چه نيازي هست كه خدا شناخته شود يا

عبادت گردد؟

3- اين كه آفرينش مقتضاي فياضيت مطلقه الهي است يعني چه؟ و اگر

خداوند جهان را نميآفريد چه ميشد؟ آيا خدا مجبور است جهان را

بيافريند تا به فياضيت او لطمه نخورد؟ و... .

در رابطه با سوئال اول بايد گفت: افعال الهي هدفمند است، به اين معنا كه

كنشهاي او حكيمانه است و غايت افعال او غايات فعل است نه فاعل.

مقصود از هدف در اين جا سرانجامي است كه آفريدههاي او بدان ميرسند

و آن اتصال به منبع لايزال هستي و فناي در كمال مطلق است و به قول

مولوي: چون قطرهاي كه در دريا افتد و دريا شود. در اين جا باز اين پرسش

رخ مينمايد كه چه لزومي داشت خداوند جهاني را بيافريند و به چنان

سرانجام مباركي برساند؟ پاسخ آن است كه نيازي وجود نداشت، ليكن

حكمت اعم از نياز است. يعني، چنان نيست كه سابق بر هر كاري حتما بايد

نيازي باشد. چنين برداشتي از مقايسه افعال الهي با كنشهاي بشري كه

موجودي سراپا نياز است و همواره در جست و جوي تامين احتياجات

خويش ميباشد، ناشي شده است. يك عمل ميتواند حكيمانه باشد در

صورتي كه نتايجي خوب و ارزشمند به بار آورد. هرچند اين نتايج به فاعل

برنگردد، بلكه به فعل و آفريده بازگشت نمايد. در رابطه با سوئال دوم چند

پاسخ وجود دارد. روشنترين آنها - كه مبادي فلسفي كمتري نياز دارد - اين

است كه: شناخته شدن يا عبادت گرديدن خداوند توسط بندگان نيز غايت

فعل است نه فاعل. زيرا در اين صورت چيزي به خدا افزوده نميشود و

نقصي از او برطرف نميگردد. بلكه كمال نهايي بندگان در شناخت و

عبوديت پروردگار است. در واقع اين جا همان غايت خلقت - كه كمال

است - آمده ولي از طريق ذكر سبب كه همان خداشناسي و خداپرستي

است. بنابراين با شناخت خدا و بندگي او، چيزي به خدا اضافه نميشود.

بلكه بندگان به كمال نهايي ميرسند، همان كمالاتي كه براي رسيدن به آن

خلق شده و آرماني برتر از آن مقصود نيست.

در پاسخ به پرسش سوم بايد ابتدا درك فلسفي درستي از وجود و هستي

داشته باشيم و سپس به تبيين رابطه آن با فياضيت مطلقه الهي بپردازيم:

1- در چشمانداز و تحليل فلسفي وجود عين خير و كمال است و عدم شر. بنابر

اين وجود بنفسه خير و كمال، و بهتر از

نيستي است.

2- خداوند واجب الوجود بالذات و واجب من جميع الجهات است. يعني، همه

كمالات وجودي را به طور مطلق داراست، بلكه عين همه آنهاست. و از هرگونه نقص،

كاستي و عيبي پيراسته است.

3- از جمله كمالات مطلقه الهي، فياضيت علي الاطلاق است. درك اين ويژگي و

پيامدهاي آن در فهم مساله نقش جدي و اساسي دارد. در اين جا بايد مفهوم فياضيت

را به درستي فهم كرد. براي فياضيت لااقل دو معنا ميتوان به دست آورد:

الف) اعطاي وجود به هر چيزي كه امكان وجود دارد. با توجه به اين كه

وجود خير است، اگر چيزي امكان هست شدن داشته باشد و به او افاضه

وجود نشود، خارج از دو صورت نيست: يا فاعلي توانا وجود ندارد كه به آن

هستي دهد، و يا فاعل توانمندي هست كه از افاضه وجود خودداري كرده

است. هر دو در مورد خداوند محال است. زيرا: اولا، خداوند قدرت و توان

افاضه وجود به هر ممكن الوجودي را دارد. ثانيا، خودداري از افاضه وجود،

با توجه به خير بودن وجود، بخل است و بخل خلاف فياضيت مطلقه الهي

است. (در اين جا دنباله سوئال رخ مينمايد كه بعدا بدان خواهيم پرداخت).

ب ) شرايط كمالات برتر را براي امور موجود فراهم ساختن. اين نيز

چيزي است كه خداوند در نظام هستي قرار داده و جريان هستي را به سمت

كمال نهايي به جريان انداخته و تمام شرايط كمال را براي موجودات فراهم

ساخته است. البته كمال در غير انسان، به نحو غير اختياري و در مورد انسان

اختياري است و خداوند همه لوازم آن را فراهم كرده است. اما دنباله سوئال

اين است كه آيا خدا مجبور است جهان را بيافريند تا فياض باشد؟ پاسخ آن

است كه او مجبور نيست. بدين معنا كه هيچ عاملي او را وادار به آن نميكند.

در عين حال لازمه فياضيت اين است. يعني، اگر نكند فياض نيست. به

عبارت ديگر رابطه فياضيت و خودداري از خلقت و كمال بخشيدن به

هستي رابطه تناقض است. از اين رو ميرداماد ميفرمايد: ((از خدا واجب

است، نه بر او كه بيافريند و كمال ببخشد)).